“ΧΑΛΕΠΑΣ” στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση

Οι ζωές και οι θάνατοι του Γιανούλη Χαλεπά σε ένα ονειρικό αφήγημα. Μια σύγχρονη μουσική τραγωδία για τη μυθιστορηματική ζωή του γλύπτη που αναγεννήθηκε δημιουργικά στην πλήρη ωριμότητά του.

Ο Γιανούλης Χαλεπάς, αυτή η ασκητική μορφή της ελληνικής γλυπτικής που κάποιοι αποκάλεσαν «Ροντέν της Ελλάδας» και κάποιοι άλλοι «άγιο, τρελό, ιδιοφυΐα και καταραμένο καλλιτέχνη», συναντά το βλέμμα της Αργυρώς Χιώτη. Από τη γέννησή του στον Πύργο της Τήνου μέσα στα μάρμαρα και στις σκόνες του πατρογονικού εργαστηρίου έως τη θρυλική Κοιμωμένη στο Α΄ Νεκροταφείο. Κι από την κατάρρευση, τον ψυχιατρικό εγκλεισμό και την πολύχρονη απομόνωση στα βουνά του νησιού του έως την πνευματική αφύπνιση και την ορμητική αναγέννηση που τον καθιέρωσε στα γεράματα. «Ο νέος (γέρος) Χαλεπάς ξεπέρασε τον παλιό (νεαρό)» έλεγε ο ίδιος.

Μέσα από τις αισθήσεις του ονείρου, η Αργυρώ Χιώτη περπατά τον δύσβατο δρόμο του γλύπτη, ανάμεσα στη σιωπή και στο παράλογο, στην αδράνεια και στη δημιουργία, παραδίδοντας μια σύγχρονη μουσική τραγωδία με λιμπρέτο του The Boy, μουσική του Jan Van Angelopoulos, σκηνικό χώρο της Έφης Μπίρμπα και μια εξαιρετική ομάδα ερμηνευτών.

Πρόσθετες πληροφορίες:

• «ΧΑΛΕΠΑΣ» ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΣ ΣΕ ΟΛΟΥΣ: Οι παραστάσεις στις 24, 25 & 26 Φεβρουαρίου έχουν ταυτόχρονη διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα, ελληνικούς υπέρτιτλους για κωφούς και βαρήκοους και ακουστική περιγραφή για άτομα με οπτική αναπηρία
• ΑΓΓΛΙΚΟΙ ΥΠΕΡΤΙΤΛΟΙ: Παραστάσεις με αγγλικούς υπέρτιτλους: Παρασκευή 18, Σάββατο 19, Κυριακή 20 & Κυριακή 27 Φεβρουαρίου 2022
• ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 1 ώρα & 15 λεπτά

ΓΙΑΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ (1851-1938): ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΜΙΑΣ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ

Γόνος φημισμένης οικογένειας μαρμαρογλυπτών από τον Πύργο της Τήνου, μεγάλωσε κάτω από τον ήχο των σφυριών και μες στα νέφη της μαρμαρόσκονης. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ο πατέρας του είχε το μεγαλύτερο, ίσως, εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής. Το 1869, σύσσωμη η οικογένεια Χαλεπά μετακομίζει στην Αθήνα για να αρχίσει ο Γιανούλης μαθήματα γλυπτικής στο Πολυτεχνείο. Αποφοιτά με άριστα το 1872 και συνεχίζει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου.

Το 1876, ο Γιανούλης ανοίγει στην Αθήνα το εργαστήριό του. Την αμέσως επόμενη χρονιά, δημιουργεί την «Κοιμωμένη» στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, για τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη που πέθανε στα δεκαοκτώ της από φυματίωση. Την ίδια περίοδο, ενώ εργάζεται στο γλυπτικό σύμπλεγμα της «Μήδειας», ζητά σε γάμο τη Μαριγώ, τον νεανικό του έρωτα από την Τήνο. Όταν οι γονείς της αρνούνται την πρόταση, ο Χαλεπάς καταρρέει ψυχικά. Αρχίζει να καταστρέφει τα έργα του και κάνει επανειλημμένα απόπειρες αυτοκτονίας.
 Το 1888 εισάγεται στο Φρενοκομείο της Κέρκυρας ως «πάσχων από άνοιαν». Το 1902, σε ηλικία πενήντα ενός ετών, κρίνεται επαρκώς «ήσυχος» για να πάρει εξιτήριο. Η μητέρα του τον παίρνει κοντά της, στο πατρογονικό σπίτι στο νησί. Πεπεισμένη, όμως, ότι για την ψυχασθένεια του γιου της έφταιγε η γλυπτική, του απαγορεύει κάθε δημιουργική δραστηριότητα, καταστρέφοντας όσα γλυπτά δεν είχε διαλύσει ο ίδιος.

Για περίπου δεκαπέντε χρόνια, ο Χαλεπάς ζει στον Πύργο της Τήνου ως «ο τρελός του χωριού», κάνοντας τον νεροκουβαλητή και τον βοσκό. Όπως έγραψε το 1915 στην εφημερίδα «Εμπρός» ο Κωστής Παλαμάς, «ο Γιανούλης απέμεινε ζωντανόνεκρος, να βόσκει γίδια. Το φως της τέχνης έπαυσεν να φωτίζει τον δρόμο του».

Σε ηλικία εξήντα πέντε ετών, έχοντας περάσει σχεδόν σαράντα χρόνια μακριά από οποιαδήποτε γλυπτική δραστηριότητα, ξαναπιάνει επιτέλους τα εργαλεία του. Ορόσημο για αυτή την απόφαση φέρεται να είναι ο θάνατος της μητέρας του. Λέγεται ότι την ημέρα της κηδείας της ο Χαλεπάς είπε: «Σωπάστε, εγώ τώρα θα κάνω τέχνη». Το 1930, με τη φροντίδα της ανιψιάς του, Ειρήνης Χαλεπά, εγκαθίσταται εκ νέου στην Αθήνα. Θα χρειαστεί να φτάσει σε ηλικία εβδομήντα έξι ετών για να αναγνωριστεί δημοσίως και να ξαναγίνει αποδεκτός από τον πνευματικό κόσμο. «Όλα έρχονται καθυστερημένα» φέρεται να μονολογεί λίγο πριν από τον θάνατό του.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ - Έκθεση: «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν»

Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. στη Θεσσαλονίκη, σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture, παρουσιάζει την έκθεση: «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν» (18 Φεβρουαρίου - 5 Ιουνίου 2022). Αφετηρία της μεγάλης έκθεσης-ρετροσπεκτίβας στη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη (επιμέλεια Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, σχεδιασμός Παύλος Θανόπουλος) είναι η πρόσφατη απόκτηση ενός σημαντικού συνόλου γλυπτών και σχεδίων από το Ίδρυμα Ωνάση – που συγκροτούν την πιο ολοκληρωμένη συλλογή για το έργο και τη ζωή του Χαλεπά, με δημιουργίες της πρώτης, της δεύτερης και, κυρίως, της τρίτης περιόδου της καλλιτεχνικής του παραγωγής. Στην έκθεση παρουσιάζονται περισσότερα από 150 έργα (γλυπτά, σχέδια, κατάστιχα), από τη Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση και δάνεια από άλλους οργανισμούς, συλλέκτες και μουσεία. Η συνοδευτική δίγλωσση έκδοση της έκθεσης θα είναι διαθέσιμη στη Στέγη, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα και στα βιβλιοπωλεία και είναι μια παραγωγή του Onassis Publications, του τμήματος Εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση, σε σχεδιασμό του Grid Office.

Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος